Yaşadığımız zamanın kilit kelimeleri “değişim” ve “bilgi”. Bilgi dünyasında da hızla veri üretiliyor ve veriler dijital platformlarda tüketicilere yani bizlere sunuluyor. Bilgi “sonsuz”, bizim dikkatimiz ise “kısıtlı”. Bilgiyi sunan platformlar arasında da büyük bir rekabet yaşanmakta. Dikkat ekonomisi olarak adlandırılan bu olgu, platformların bireylere gösterdikleri dikkat karşılığında ücretsiz hizmet sundukları ve gittikçe değeri artan bu dikkat süresini de reklam verenler üzerinden paraya çevirdikleri bir modele işaret etmekte (Ertemel, Aydın; 2018). Bizim bu alışverişten kazancımızı bilmiyorum ama platform sahibi şirketler, son yıllarda davranışsal psikolojiden yararlanarak geliştirdikleri teknikleri maharetle uygulayarak alışkanlık yapan deneyimler tasarlayıp ekran başında geçirilen süreyi büyük oranda arttırmayı başarmış durumlar (Eyal, 2014., Akt; Ertemel, Aydın, 2018).
Yapılan araştırmalarda “We Are Social” 2017 “İnternet ve Sosyal Medya Kullanıcı İstatistikleri” raporuna göre dünya nüfusunun %50’si internet, %37’si aktif sosyal medya ve %66’sı akıllı telefon kullanıcısıdır. İnternet ve sosyal medya kullanımı ile ilgili istatistiksel oranlara ilişkin benzer rakamlara ülkemizde de rastlanmakta. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 2018 yılı “Hane Halkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması” raporu verilerine göre Türkiye’de internet kullanımı 16 yaş grubu bireylerde %59,6, 74 yaş grubundaki bireylerde ise %72,9 oranındadır. Bu raporda ülkemizde hanelerin %96’sında cep telefonu olduğunu da bildirilmektedir(TUİK, 2018., Akt; Etiricioğlu arslantaş, Yüksel, 2020). Türkiye Büyük Millet Meclisi araştırma komisyonunda yer alan Türkiye Dijital Oyunlar Federasyonu 2012 verilerine göre dünyada 1 milyarın üzerinde insanın dijital oyun oynadığı ve oyuncu yaşının 4-5 yaşa kadar düştüğü bildirilmektedir (Akt; Etiricioğlu, Arslantaş, Yüksel, 2020).
Ne yapmalıyız? Soruna alternatif cevaplar
Peki, giderek artan kullanım ve kendimizde gördüğümüz bağımlılık belirtileri, dijital dünyayı gerçek hayata tercih etme davranışlarımızı kontrol altına almak için ne yapmalıyız?
- Tetikleyici uygulamayı akıllı telefonlarda etkisizleştirmek için yapılabilecek öncelikli işlem; telefonun ayarlar bölümünden her tür mobil bildirimi tamamen kapatmaktır.
- Aile ile ya da arkadaşlar için etkinlikler düzenlemek ve bunu rutin haline getirmek, mesajlaşarak gün belirleme yerine direk telefon araması yapmak alternatif çözümlerden biri olabilir.
- Vakit öldürücü sosyal medya ve mesajlaşma uygulamalarının telefonun ana ekranından alınarak telefon menüsünde arka sayfalara mümkünse iç klasörlere taşınması başka bir yol olarak düşünülebilir. Böylelikle aksiyon aşaması zorlaştırılarak uygulamaya giriş süresi uzatılmış ve dolayısıyla aktif bilinç devreye girmeden bireyin kendini teknolojik platformun içinde bulduğu sistem bozulmuş olacaktır.
- Aksiyonu zorlaştırmanın diğer yolu, uygulamaya mobil uygulama (app) üzerinden girmek yerine internet tarayıcı üzerinden girmek ve her kullanım sonrasında hesaptan çıkış (logout) yapmaktır
- Bilinçli farkındalık olarak çevrilen “mindfulnes” son zamanlar teknoloji ile mücadelede kullanılabilecek etkin stratejilerdendir. Mindfulnes üzerinden geliştirilen uygulamalardan “Forest” (www. forestapp.cc/en), hem mobil uygulama hem de internet tarayıcısı eklentisi olarak kullanılabilmekte ve kitap ya da makale yazmak gibi odaklanma gerektiren durumlarda işlevsel olmaktadır. Bu uygulamada öncelikle bölünmeden çalışmak istenilen süre sisteme girilmektedir. Kullanıcı süreyi başlattığında arka planda yavaş yavaş bir ağaç yeşerip büyümeye başlamakta, kara listedeki bir siteye ya da uygulamaya girmek istemesi durumunda ise Forest araya girip kullanıcıyı uyarmaktadır. Buna rağmen işaretli siteye giriş yapılırsa yeşeren ve bir miktar büyüyen ağaç kurumaktadır (Ertemel, aydın; 2018).
- Ev içinde, ekranlardan arındırılmış mekânlar düzenlemek mümkündür. Örneğin yatak odası gibi öncelikli amacı uyku olan veya aile içi sosyalleşmeye olanak tanıyan yemek odası/masası veya çocuk odası gibi belirlenen yerlere cep telefonu, tablet, laptop, TV vd. ekranların getirilmesi her zaman ya da belirlenen zamanlarda yasaklanabilir.
Bir kitap önerisi:
Dikkat direnişine katılmak için bir “teknoloji detoksu”ndan çok daha akılcı çözümleri nedenleri ile birlikte anlatan bu kitabı okuyabilirsiniz. Teknoloji bağımlılığı konusunda farkındalık sağlamak dışında “gönüllü yalnızlık” kavramına dikkat çekmesi beğendiğim yönlerinden biri oldu.
Yazar: Hacer SUNAL DÖNMEZ (Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik Öğretmeni)
KAYNAKÇA
Ektiricioğlu, C., Arslantaş, H. Ve Yüksel, R. (2020). Ergenlerde Çağın Hastalığı: Teknoloji Bağımlılığı. Arşiv Kaynak Tarama Dergisi. 2020;29(1):51-64.
Ertemel, A. V. ve Aydın, G. (2018). Dijital ekonomide teknoloji bağımlılığı ve çözüm önerileri. Addicta-The Turkish Journal on Addictions, 5(4), 683-690.